วันที่ 20 พฤษภาคม 2568 นายจายหอแสง ผู้ประสานงานมูลนิธิสิทธิมนุษยชนไทใหญ่ (Shan Human Rights Foundation-SHRF) ให้สัมภาษณ์ว่าขณะนี้ในรัฐฉานสถานการณ์ในพื้นที่ยังเงียบๆ จากการตรวจสอบพบว่ามีการดำเนินการทำเหมืองแร่อยู่อย่างต่อเนื่อง โดยกองกำลังว้า (United Wa State Army -UWSA) ไม่สนใจอะไรและ เหมืองแร่อยู่ในพื้นที่อิทธิพลของทหารว้า การเข้าพื้นที่เหล่านี้คนแปลกหน้าเข้าไม่ได้เลย โดยทุกแห่งต้องมีทหารว้าคุมหนาแน่น มีความพยายามทำเหมืองแร่ที่ลับๆ ที่ห่างจากถนนใหญ่
“คนทั่วไปเข้าไม่ได้ มองไม่เห็น คนที่มาทำเป็นคนจีนทั้งหมด มีกองกำลังทหารว้าดูแลความปลอดภัย เขาทำตลอด ไม่ได้หยุด แม้เราจะออกรายงานและเผยแพร่ในสื่อทั้งเรื่องเหมืองแร่ทองคำและแรร์เอิร์ท แต่ทางว้าก็ไม่ได้หยุดแต่อย่างใด ยิ่งเป็นพื้นที่เหมืองแรร์เอิร์ท เราไม่สามารถเข้าได้เลย เขาห้ามเข้าอย่างเด็ดขาด มีการควบคุมเข้มงวด เพราะเป็นแร่ที่ราคาแพงมาก เราเชื่อว่าจะมีการขยายพื้นที่ทำเหมืองแร่แรร์เอิร์ทเพิ่มขึ้นอย่างแน่นอน” นายจายหอแสง กล่าว
ทั้งนี้ก่อนหน้านี้ชาวบ้านจากฝั่งฝั่งรัฐฉานได้เล่าให้ญาติพี่น้องฝั่งไทยฟังว่า ได้รับการว่าจ้างจากทหารว้าให้ไปสำรวจพื้นที่เพื่อขยายการทำเหมืองแร่เพิ่มขึ้น
ด้านพระมหานิคม มหาภินิกฺขมโน ผู้ช่วยเจ้าอาวาสวัดท่าตอน อ.แม่อาย จ.เชียงใหม่ กล่าวว่า ถ้ามองสีของแม่น้ำกกจากมุมสูง ชั้น 9 ของวัดท่าตอน จะเห็นชัดว่าเปลี่ยนเป็นสีโคลน สีขุ่นแดง เพราะมีโคลนสะสมมาตั้งแต่น้ำท่วมเมื่อเดือนกันยายน 2567 ซึ่งปกติเวลานี้ตั้งแต่เดือนเมษายน จะเป็นน้ำใส ซึ่งชาวบ้านเห็นว่าเริ่มเปลี่ยนแปลงใน 2 ปีที่ผ่านมา ที่น้ำเริ่มแดง แต่หลังน้ำท่วม ทำให้เห็นชัดเจนว่าน้ำขุ่นแดง จึงหาสาเหตุ พบว่า มาจากการทำเหมืองแร่ ในรัฐฉาน ประเทศเมียนมา และพังทลายลงมาในแม่น้ำกก
“ชาวบ้านได้รับทราบข้อมูลว่า เหนือชายแดนไทยไปในรัฐฉาน ไปประมาณ 20 กม.มีการสร้างเหมือนทองอยู่ริมแม่น้ำกก และล่าสุดพบว่ามีการทำเหมืองแร่แรร์เอิร์ธ แร่หายากอีกสองเหมืองในเมืองสาดด้วย ทำให้ชาวบ้านตั้งแต่ในเมียนมา ไปถึง อ.เมือง จ.เชียงราย ได้รับผลกระทบและตอนนี้ก็พบว่ากระทบไปถึงแม่น้ำโขงที่ อ.เชียงแสน จ.เชียงรายแล้ว”พระมหานิคม กล่าว
พระมหานิคม กล่าวว่า งานนี้หนักหนาสำหรับชาวบ้านที่จะแก้ไขแล้ว เป็นงานของรัฐบาล เพราะดูแล้วความเสียหายไม่ใช่ระดับชาวบ้าน เป็นความมั่นคงของชาวบ้าน เป็นความมั่นคงของประเทศ และเป็นความมั่นคงของรัฐบาล จึงขอรัฐบาลไทยรีบเร่งมาจัดการปัญหานี้ ต้องหยุดการทำเหมืองแร่ เพราะการสะสมของสารพิษจะเป็นอันตราย อาจใช้เวลา 5-10 ปีในการแก้ไขปัญหา และต้องหาข้อยุติก่อนหน้าฝนที่จะถึงในช่วง 2-3 เดือนนี้ ชาวบ้านก็กลัวว่าจะเกิดน้ำท่วมใหญ่มาอีก
“ได้ทราบจากฝ่ายความมั่นคงบอกว่าได้ประสานงานไปทางกลุ่มว้า ที่เป็นกลุ่มชาติพันธ์ในพื้นที่ที่มีการสร้างเหมืองว่า เขาพร้อมจะร่วมแก้ไขปัญหา แต่ต้องให้รัฐบาลเมียนมาสั่งการมา ซึ่งชาวบ้านก็ร้องเรียนไปยังรัฐบาลไทย ขอให้ดำเนินการประสานไปยังรัฐบาลเมียนมา นี่ก็ผ่านมากว่า 2 เดือนแล้ว ยังไม่มีความคืบหน้าอะไร ชาวบ้านก็คิดว่า ถ้ารัฐบาลไทยไม่ทำ เราก็คงต้องไปยื่นหนังสือถึงรัฐบาลเมียนมา กับรัฐบาลจีนกันเองแล้ว เพราะเหมืองเหล่านั้นมีรายงานว่าเป็นของบริษัทจีน” พระมหานิคม กล่าวนายทศพร สามหน่อวงศ์ ชาวบ้านร่มไทย ต.ท่าตอน อ.แม่อาย จ.เชียงใหม่ ซึ่งเป็นหมู่บ้านริมชายแดน กล่าวว่าชีวิตความเป็นอยู่ของชาวบ้านได้รับผลกระทบหนัก เพราะจะหาปลา ทำการเกษตรก็ต้องอาศัยน้ำกกเป็นอาชีพ ผลกระทบหลังน้ำท่วมเจอหนักแล้ว พอสภาพแม่น้ำกก เปลี่ยนแปลงไปมาก อย่างช่วงสงกรานต์ที่ผ่านมาไม่มีใครกล้าเล่นน้ำ การท่องเที่ยว ร้านค้าต่างๆ ก็ต้องปิดไป ชาวบ้านสะท้อนมาว่า ไม่มีใครกล้ากิน กล้าใช้ กล้าเล่นน้ำ อยากให้รัฐบาลแก้ปัญหาให้โดยเร็ว
นายทศพร สามหน่อวงศ์ ชาวบ้านร่มไทย ต.ท่าตอน อ.แม่อาย จ.เชียงใหม่ ซึ่งเป็นหมู่บ้านริมชายแดน กล่าวว่าชีวิตความเป็นอยู่ของชาวบ้านได้รับผลกระทบหนัก เพราะจะหาปลา ทำการเกษตรก็ต้องอาศัยน้ำกกเป็นอาชีพ ผลกระทบหลังน้ำท่วมเจอหนักแล้ว พอสภาพแม่น้ำกก เปลี่ยนแปลงไปมาก อย่างช่วงสงกรานต์ที่ผ่านมาไม่มีใครกล้าเล่นน้ำ การท่องเที่ยว ร้านค้าต่างๆ ก็ต้องปิดไป ชาวบ้านสะท้อนมาว่า ไม่มีใครกล้ากิน กล้าใช้ กล้าเล่นน้ำ อยากให้รัฐบาลแก้ปัญหาให้โดยเร็ว….